Psychologia poznawcza jest stosunkowo młodą dziedziną nauk psychologicznych, ale szybko zyskuje na popularności. Autorstwo tego terminu należy do Ulrika Nyssera, amerykańskiego psychologa, który opublikował książkę o tym nazwisku w 1967 roku.
Psychologowie poznawczy specjalizują się w badaniu zdolności poznawczych mózgu, a mianowicie tego, jak ludzki mózg postrzega otaczający świat i uczy się, jak rozpoznaje, przetwarza i przechowuje informacje.
Pojęcie „poznawcze” obejmuje wszystkie procesy, za pomocą których napływające informacje sensoryczne zmieniają się. Procesy te trwają nawet przy braku zewnętrznej stymulacji, jeśli chodzi o wyobraźnię, marzenia i halucynacje.
Badania prowadzone przez psychologów poznawczych mają na celu identyfikację wzorców aktywności umysłowej i zwiększenie ogólnej wydajności myślenia, poprawę jakości interakcji społecznych i rozwoju osobistego. Zasadniczo psychologowie kognitywni badają, jak najlepiej wykorzystać mózg.
Zakres zagadnień objętych pracami z zakresu psychologii poznawczej obejmuje zaburzenia myślenia, funkcjonowanie systemów percepcyjnych, problemy uczenia się, uwagi, pamięci i neurolingwistyki. Praktyczne zastosowania badań kognitywnych mają na celu poprawę pamięci, poprawę dokładności podejmowania decyzji, poprawę jakości programów edukacyjnych i optymalizację procesów pracy w wielu sektorach działalności człowieka.
Psychologowie poznawczy pracują w dziedzinie patopsychologii, badając przyczyny i metody leczenia depresji, lęków i innych chorób, psychologii społecznej, badając interakcje interpersonalne, psychologię rozwoju i osobowość. Specjaliści, którzy przeszli szkolenie psychoterapeutyczne, pomagają pacjentom z różnymi zaburzeniami psychicznymi i emocjonalnymi, a także podczas rehabilitacji po urazach mózgu.
Psychologia poznawcza różni się od przedmiotu badań behawioralnych. Behawioraliści skupiają się na zewnętrznych przejawach zachowania, na tym, co można zaobserwować bezpośrednio. Psychologowie poznawczy są zainteresowani identyfikacją wewnętrznych procesów mentalnych, które prowadzą do obserwowalnych zachowań.
Psychologia poznawcza różni się metodologicznie od psychoanalizy. Psychoanaliza opiera się na subiektywnych odczuciach zarówno pacjenta, jak i terapeuty. Psychologowie poznawczy działają metodami naukowymi, aktywnie wykorzystując funkcjonalność takich dziedzin wiedzy naukowej, jak neurologia, neurofizjologia, antropologia, językoznawstwo i cybernetyka.