W procesie samowiedzy człowiek formułuje opinię o sobie: o swoich umiejętnościach i zdolnościach. Człowiek określa swoje zasady moralne i cechy psychiczne, a także swoje miejsce w społeczeństwie. W rezultacie rozwija się adekwatna, niedoceniana lub zawyżona samoocena, na podstawie której następuje interakcja i podejmowanie decyzji odpowiedzialnych w życiu.
Odpowiednia samoocena
Kiedy osoba pozostaje w harmonii ze sobą i otaczającym ją światem, rozwija właściwą samoocenę. Stara się być obiektywny wobec siebie, bliskich ludzi i znajomych: rozumie, że każda osoba ma swoje zalety i wady, zauważa je, ale nie koncentruje się na negatywnych cechach.
Osobowość akceptuje siebie i innych takimi, jakimi są, i działa na podstawie dostępnych obiektywnych danych. Taka osoba trzeźwo ocenia swoje umiejętności i stara się w pełni zrealizować siebie jako osobę. Spokojnie odnosi się do niepowodzeń, opinii innych ludzi i nie oczekuje pomocy od innych.
Osoba z odpowiednią samooceną liczy na siebie, jest aktywna i optymistycznie nastawiona do życia.
Niska samoocena
Jeśli dana osoba ma niską samoocenę, zachowuje się nieśmiało i niepewnie. Sam zdecydował, że pod wieloma względami przegrywa z otaczającymi go ludźmi i nie jest w stanie niczego zmienić. W wyniku istniejącego kompleksu niższości brakuje wysokich celów i osiągnięć.
Osoba stara się być niepozorna, łatwo narażona i stale szuka porady. Jest zależny od opinii innych, niewtajemniczonych i słabo myślących.
Nadmierna niepewność i samokrytyka powstają w wyniku niewłaściwego wychowania, które wiąże się z nadopiekuńczością lub postawą władzy. W rezultacie powstaje model zachowania przegranego: w umyśle odmawia się możliwości sukcesu i poszukuje się winnych swoich prób.
Ludzie o niskiej samoocenie nie są w stanie zrealizować swoich naturalnych zdolności.