Istnieją cztery rodzaje adaptacji. Różnią się jakością i stopniem adaptacji osoby w społeczeństwie i do siebie. Aby życie było pełne, pełne wydarzeń i satysfakcjonujące, należy dążyć do pełnej, systemowej adaptacji.
Psycholog domowy A.A. Rean zidentyfikował cztery rodzaje adaptacji na podstawie dwóch kryteriów: wewnętrznego i zewnętrznego.
- Jeśli dana osoba jest przystosowana zgodnie z wewnętrznym kryterium, oznacza to, że jest w harmonii ze sobą, podąża za swoimi pragnieniami i realizuje swoje wartości w zachowaniu.
- Jeśli dana osoba jest przystosowana zgodnie z zewnętrznym kryterium, oznacza to, że jej zachowanie jest zgodne z normami społeczeństwa, w którym żyje. Rozwiązuje problemy społeczne, nie narusza prawa i nie jest sprzeczny z tradycjami społeczeństwa.
A.A. Rean uważa, że pełne (systemowe) dostosowanie charakteryzuje się możliwością dostosowania zarówno pod względem kryteriów wewnętrznych, jak i zewnętrznych. Oznacza to, że dana osoba przynosi korzyści społeczeństwu, realizując siebie, swój potencjał. Taką osobę można nazwać osobowością samorealizującą się.
Jeśli dana osoba żyje bez zgody samego siebie (idzie do niekochanej pracy, jest w bolesnych związkach, nie może znaleźć hobby itp.) I jednocześnie nie przynosi korzyści społeczeństwu (produkt jego pracy nie jest pożądany lub jest całkowicie nieobecny), - oznacza to, że osobowość jest całkowicie nieprzystosowalna. W okresach kryzysu życiowego każda osoba doświadcza przejściowego stanu całkowitego nieprzystosowania.
Oprócz dwóch skrajnych opcji - adaptacji systemowej i całkowitego nieprzystosowania - istnieją dwa półprodukty:
- Wyimaginowana adaptacja według kryterium wewnętrznego.
- Wyimaginowana adaptacja według kryterium zewnętrznego.
W pierwszym przypadku człowiek żyje według własnych zasad, ale jednocześnie nie bierze pod uwagę norm społecznych. W najlepszym razie wygląda jak czarna owca. W najgorszym przypadku jest to realizowane jako przestępca. „Kochaj siebie, w ogóle kichaj”. To tylko sukces w tym przypadku, nie trzeba czekać.
Drugi przypadek jest bardziej powszechny. Na zewnątrz osoba wydaje się przystosowana: ma przyzwoitą pracę, dobrze się ubiera, ma rodzinę, przyjaciół. Ale jednocześnie odczuwa pustkę, bezsens w życiu. On nie ma celu. Ciągnie pasek, ale nie może wyrazić siebie, nie może być zrealizowany. Życie takiej osoby jest pozbawione kolorów lub, przeciwnie, jest wypełnione jasnymi plamami wydarzeń, ale tak naprawdę nie inspirują go, ale pozwalają tylko zabić czas i pozbyć się nudy.
W różnych okresach życia proces adaptacji przebiega inaczej. Każda osoba może znajdować się w jednym z czterech opisanych stanów adaptacyjnych.
Konieczne jest jednak dążenie do stanu systemowej adaptacji społecznej, co oznacza zrozumienie siebie, rozwijanie własnego potencjału, ale w taki sposób, aby znacząco przyczynić się do pozytywnego rozwoju społeczeństwa.